Gepubliceerd in PopMagazine Heaven

Op 31 januari 2017 wordt Philip Glass tachtig jaar. Een mooi moment om stil te staan bij de impact die de componist heeft gehad op de muziekwereld. Of je hem nu ziet als theatercomponist, pionier van minimal music of als filmmuziekexpert, wat vaststaat is dat hij in zijn leven vele bruggen heeft geslagen tussen kunstdisciplines, muziekgenres en niet in de laatste plaats tussen de oosterse en westerse muziek.

‘Lang nadat hij er niet meer zal zijn, zal hij nog echoën in andermans werken’, zegt harpiste Lavinia Meijer. ‘Vandaar mijn ode aan hem: dubbelalbum The Glass Effect, waarop zowel het thema van Koyaanisqatsi en zijn tien etudes te horen zijn, als werken van de nieuwe generatie componisten die door hem zijn geïnspireerd: Bryce Dessner, Nico Muhly, Nils Frahm, Ólafur Arnalds en Ellis Ludwig-Leone.’

The Glass Effect

Het is een druilerige novemberavond in Amsterdam Nieuw-West. Mensen in pak lopen verloren rond op zoek naar de ingang van cultureel platform Radion. Zij komen om een ster te zien. Een vallende ster in zwarte pailletten, blijkt later. Een smalle gang met een metalen vogelverschrikker, vintage fauteuils en glow in the dark licht, leidt naar een zaal met betonnen muren en een podium met in het midden een rode harp.

Lavinia verschijnt op hoge pumps, gekleed in een broekpak met zwarte pailletten en een rood lint dat van haar linkerheup naar haar rechterborst loopt. Met een stralende lach verwelkomt ze het publiek. ‘Het is mij een waar genoegen om mijn nieuwe album aan jullie te presenteren. Hopelijk hebben jullie geen bezwaar tegen de cameramannen die vanavond om ons heen zullen dansen. We willen namelijk aan iedereen laten zien dat het mogelijk is om klassieke muziek te brengen op een plek als deze en de composities van Philip Glass op de harp te spelen.’

Samenwerking

Dat laatste is voor niemand in de zaal een verrassing. Vier en half jaar geleden bracht Lavinia het album Methamorphosis – The Hours uit, waarop ze twaalf van zijn stukken vertolkte. Het leverde platina op: een unicum in de wereld van de klassieke muziek. Sindsdien heeft ze meerdere malen het podium met Philip Glass gedeeld en ook hebben ze elkaar achter de schermen steeds beter leren kennen. Lavinia is zelfs bij hem thuis geweest.

‘Het arrangeren van de etudes van piano naar harp was een grote uitdaging’, vertelt de harpiste een paar weken voor de albumpresentatie. ‘Op het vlak van techniek en harmonische structuur gaat het een stap verder dan wat ik eerder heb gedaan. Philip heeft mij het nodige zelfvertrouwen gegeven om de uitdagingen van dit album te trotseren. Onze band is gedurende de afgelopen jaren zowel op muzikaal als op persoonlijk vlak steeds sterker geworden, wat maakt dat ik zijn muzikale taal op een dieper niveau ben gaan begrijpen.’

De transparante composities van Glass met voldoende harmoniewisselingen en ritmische structuren, lenen zich uitstekend voor de harp. Omdat het instrument veel meer boventonen heeft dan een piano, ontstaat een organisch speelveld, waarbij klanken met elkaar gaan bewegen. Daardoor lijkt het bij sommige passages net alsof er een heel orkest speelt.

‘Het is altijd mijn doel geweest om de harp als solo-instrument bekender te maken en de oneindige mogelijkheden ervan te laten zien’, vertelt Lavinia. ‘Zelfs Philip zag de harp initieel als een orkestraal instrument, waarvan de partijen gedubbeld en verdeeld moeten worden over meerdere harpen, omdat het anders technisch te moeilijk zou zijn. Gelukkig heb ik het tegendeel kunnen bewijzen.’

Ingebeeld luisteren

Het beheersen van ingewikkelde partituren op de harp is één ding. Het tot een publiek laten spreken een tweede. Volgens Philip Glass is een muziekstuk betekenisloos zonder luisteraar. In zijn autobiografie Woorden zonder muziek, beschrijft Glass een interactionele werkelijkheid, die gecreëerd wordt wanneer de musicus tijdens het spelen echt bezig is met luisteren. Alleen dan begint de muziek zich creatief te ontvouwen.

‘In het beste geval speel ik en hoor ik wat ik daarna zal gaan spelen’, meent hij. ‘Het is een soort schaduw die het object niet volgt, maar eraan vooraf gaat. De ideale manier van uitvoeren zou naar mijn idee zijn dat de uitvoerder de activiteit van het spel gevormd laat worden door de activiteit van het luisteren, en misschien zelfs door de activiteit van het ingebeeld luisteren.’

In die zin heeft de uitvoerder de macht in handen. Partituren zijn enkel stippen en lijnen op papier. ‘Als performer creëer je de ruimte tussen de ene en de andere noot’, beaamt Lavinia. ‘De timing hiervan is cruciaal voor de zeggingskracht van een stuk.’

Vallende ster

Dit is een grote verantwoordelijkheid op de schouders van een uitvoerder. Philip Glass is dan ook heel secuur in wie hij laat meespelen met zijn concerten. ‘Een eer dat hij zoveel vertrouwen in mij heeft’, vindt Lavinia. ‘Ik ga volledig in zijn muziek op en word er keer op keer gelukkig van om het te spelen. Voor mij belichamen zijn composities het oneindige leven. Donkere, trieste momenten, maar ook vreugde en hoop. Het doet me denken aan de keer dat ik ging skydiven. Dat vond ik aanvankelijk heel spannend, maar toen ik eenmaal sprong, kon ik me volledig overgeven aan de val. Ik stond stil in de tijd en tegelijkertijd kwam de wereld in razendsnel tempo op mij af, maar het beangstigde niet. Het maakte mij niet uit of ik te pletter zou slaan: ik zou gelukkig sterven. Als nooit te voren zag ik de schoonheid van de aarde en ik maakte er deel van uit. Die val. Dat is hoe ik de muziek van Philip beleef.’

En inderdaad, zelfs op een druilerige nacht in Radion kun je haar, als oplettende toeschouwer, zien vallen in een aldoor veranderende omhelzing met haar harp. Oneven ritmes volgen elkaar op, motieven herhalen zich en lijken op te gaan in de omgeving, de omgeving te worden. Is dit de interactionele werkelijkheid waar Glass het over heeft? Ons wordt geen kant-en-klaar verhaal verteld met een kop een een staart, alle patronen zijn cyclisch, niet lineair. We verwachten een eind van de muziek, maar dat lijkt niet te worden ingelost. Overgave wordt van ons vereist, wij beloven overgave, wij beloven de stukken niet analytisch te benaderen, wegdromend bij Lavinia die, al spelend, begripvol knikt en zo nu en dan gniffelt. Wat weet zij dat wij niet weten? We zijn ons weer bewust van waar we zijn in de muziek en komen erachter dat alles veranderd is. Lavinia’s blik is vol zielenleed, de omhelzing met haar harp doet aan als een vastklampen. Nochtans lijkt uit de gracieuze bewegingen waarmee ze de klanken ment, de hoop nabij, de schoonheid alomtegenwoordig.

Wat kunnen we van deze vallende ster op korte termijn verwachten? Binnen vijf dagen stond The Glass Effect in de I-Tunes Top Albums lijst van alle genres en het zal ons niets verbazen als ook dit album platina zal behalen. Verder is ze onlangs genomineerd voor een Edison voor haar In Concert Live Album in samenwerking met bandoneonspeler Carel Kraayenhof en gaat ze op tour in haar pailletten pak met The Glass Effect. Ook is haar animatiefilm Behind The Telescopes te zien op verschillende filmfestivals. Een creatie die niet geheel toevallig tot stand kwam na één van de ontmoetingen met Philip Glass. ‘Ik zat in het vliegtuig op de terugweg van Californië en was zo geïnspireerd dat ik direct begon met het schrijven van het scenario. Eenmaal thuisgekomen werkte ik mijn composities voor mijn nieuwe project uit. Dat is heel tekenend voor het effect dat Philip op mij heeft.’

---

De vijf geboden van Philip Glass volgens Lavinia

Eén: Breng het woord ‘discipline’ naar een volgend level. Philip Glass staat elke ochtend om zes uur op, doet sportoefeningen en componeert urenlang. In de middag komt hij zijn zakelijke afspraken na.

Twee: Verdiep je in het verleden en in wat er om je heen gebeurt. Het is belangrijk voor generaties om elkaar te begrijpen. Hoe verhouden we ons tot het verleden? Streven we naar continuïteit of zoeken we naar iets dat nog rijker is? Het hart van creativiteit ligt volgens hem, in het oppakken van iets bekends, om het vervolgens te transformeren tot iets nieuws.

Tijdens zijn studententijd in Californië en New York, probeerde Philip al zijn hele omgeving tot zich te nemen. Hij zag legendes als Charlie Parker, Billie Holiday en Sarah Vaughan live spelen, ging veel naar musea, verdiepte zich in experimenteel theater, verhuisde naar Parijs en ging samenwerken met Samuel Beckett.

Drie: Weet de juiste mensen aan je te binden. ‘Als ik iemand ontmoet die ik kan vertrouwen zijn de mogelijkheden eindeloos’, zei Glass tegen Lavinia Meijer, waarna hij haar uitnodigde om mee te spelen op zijn concert in Carnegie Hall, New York. Hij weet nog niet wat ze zal gaan doen, maar dat bedenkt hij waarschijnlijk een paar dagen ervoor.

Vier: Sluit geen compromissen. Veel van Glass’ werk werd pas na jaren op waarde geschat. Vaak genoeg kreeg hij eieren naar zijn hoofd geslingerd tijdens optredens of zeiden mensen dingen als ‘Als je een C akkoord speelt en dat eindeloos herhaalt, heb je de muziek van Philip Glass’ of ‘Mais ce n’est pas la musique!’ Pas vanaf zijn veertigste is hij werkelijk zijn geld in de muziek gaan verdienen. Stel jezelf de vraag of je het publiek van nu tegemoet wil komen, of dat je componeert voor het publiek van de toekomst?

Vijf: Heb plezier. ‘Humor ligt als een grote strik om alles wat Philip doet. Hij heeft iets ondeugends in zijn ogen en dat hoor je ook terug in zijn muziek’, zegt Lavinia Meijer. ‘Bijvoorbeeld bij etude 16, waar melancholische partijen plotseling worden afgewisseld door een swingend stuk dat rockachtig aandoet.’